به مناسبت روز جهانی زبان مادری

💠به مناسبت روز زبان مادری

📝 علی باجلان

اگر چه همه روزها ، روز زبان مادری است و باید همه روز و در همه حال زبان مادری را پاس داشت اما در تقویم جهانی و از سال 2000 روز 21 فوریه به همت یونسکو به نام « روز زبان مادری » نامگذاری شده است تا از زبان هایی که در حال انقراض هستند حمایت شود .

دلیل نامگذاری این روز کشته شدن پنج دانشجو در 21 فوریه 1952 بود که خواهان به رسمیت شناختنِ زبان بنگالی یه عنوان زبان رسمی یکی از ایالت های پاکستان(بنگلادش کنونی)بودند.هدف از این نامگذاری حمایت از گوناگونی زبان ها ورواج دادن آموزش زبان های مختلف بود.

یکی از عناصر و ستون های بنیادین هویت و فرهنگ هر سرزمین ، زبان بومی آن منطقه است. اگر زبان نباشد ، موسیقی آن منطقه نیز بی روح خواهد شد و  فرهنگ و آداب و رسوم و ضرب المثل های مرتبط با آن زبان نیز از بین خواهد رفت.

وقتی از زبان های مادری صحبت می کنیم  برخی جبهه میگیرند که این زبان نیست و لهجه است یا گویش است. ما در این نوشتار قصد نداریم به تفاوت های زبان ، گویش و لهجه بپردازیم اما چه زبان ،چه گویش و چه لهجه هر کدام حق زندگی دارند و باید به آن ها توجه شود حتی اگر گویشور معدود و اندکی داشته باشند.

پرویز ناتل خانلری در کتاب زبان شناسی و زبان فارسی درباره چند زبانه بودن ایران می نویسد : در عرض فارسی چندین زبان  محلی نیز وجود دارد که از آن جمله است : زبان کردی ، لری ،بلوچی ، گیلکی،مازندرانی ،طالشی ،تاتی، دزفولی،سمنانی و مانند آن ها ( 1366 : 141 ).

برخی نیز جبهه می گیرند که زبان های بومی تمامیت ارضی ما را تهدید می کند و خطر تجزیه طلبی را در پی دارد ، در صورتی که این گونه نیست  و این خیالی خام است ! آن چه که تمامیت ارضی ما را تهدید می کند و ایران را چند تکه می کند حذف و نپذیرفتن تنوع ها و گوناگونی ها و احترام نگذاشتن به قومیت ها و زبان های بومی است.

برخی نیز معتقدند که زبان های بومی شکل اشتباه و شکسته شده زبان رسمی است و زبان های بومی از آن گرفته شده و به مرور زمان دگرگون شده است !

ناتل خانلری در این باره می نویسد :

« این تصور خطای محض است.زبان ادبی و رسمی نیز یکی از لهجه های مختلف است که از یک زبان اصلی منشعب شده اند و با آن ها نه رابطه ی پدری بلکه نسبت برادری دارد . لهجه های لری و سمنانی و بلوچی از فارسی دری مشتق نشده اند ، بلکه همه آن ها در عرض یکدیگرند و اصل واحدی دارند که به حکم تحول زبان از آن منشعب شده و هر یک به طریقی تغییر یافته اند» ( همان : 145 )

✅برای حفظ و پاسداشت زبان مادری چه می توان کرد ؟

توجه به زبان مادری باید از خانواده و پدر و مادر و از کودکی آغاز شود تا زبان بومی در وجود کودک نهادینه شود.

با بی توجهی ای که صدا و سیما ، آموزش و پرورش و دیگر نهادها و رسانه ها به زبان مادری دارند تنها راه یادگیری زبان مادری دامان خانواده است که اگر ما هم فرزند خود را از این نعمت محروم سازیم شاید فرزند ما دیگر نتواند زبان بومی خود را با زیر و بم ها و اصطلاحات اصیل یاد بگیرد.

زبان های بومی در طول تاریخ و پس از ایجاد حکومت های مرکزی مقتدر در حاشیه قرار گرفته اند و دولت ها نیز از طریق آموزش و پرورش و رسانه ها سعی در تضعیف هویت ها و فرهنگ بومی داشته اند.

ناتل خانلری که خود معتقد به چند زبانه بودن ایران است در سال 1325 در مقاله ای می نویسد : « در همه جای جهان لهجه های محلی در اثر شیوع تعلیم و تربیت و کثرت ارتباط مادی و معنوی میان نواحی مختلف یک کشور به تدریج ضعیف می شود وزبان رسمی کشور شایع و رایج می گردد و جای آن ها را می گیرد»، ( ناتل خانلری ، چاپ دوم 1377 ج2 :90 ) و اعتقاد به تضعیف زبان های محلی و ترویج زبان رسمی را دارد .

در آموزش و پرورش نیز که پس از خانواده دومین نهاد آموزشی کودکان و نوجوانان است توجهی به زبان مادری نمی شود.

در اصل پانزدهم  قانون اساسی آمده است :

استفاده از زبان های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آن ها درمدارس در کنار زبان فارسی آزاد است.

اگر چه درسالهای اخیر صفحه هایی سفید به عنوان درس آزاد (ادبیات بومی) به کتاب های درسی فارسی افزوده است اما این صفحات سفید خالی که در بیشتر موارد تدریس نمی شود و سفید میماند حق و دِین ادبیات بومی را ادا نمی کند.

تولید شعر ، داستان و دیگر تولیدات ادبی و هنری نیز از راه های حفظ زبان های بومی است که هنرمندان وادیبان باید به این مهم توجه داشته باشند.

درپایان روز زبان مادری را به تمام ایرانیان به ویژه هم تباران خود تبریک می گویم و امیدوارم زبان های لکی ، مینجایی،بختیاری و دیگر زبان های مردم لر زنده و پویا و بر زبان فرزندان این سرزمین جاری باشد.

منابع:

ناتل خانلری،پرویز.(1366).زبان شناسی وزبان فارسی.تهران:انتشارات طوس

ناتل خانلری،پرویز.(چاپ دوم:1377)ّ.هفتادسخن ج2.تهران:انتشارات طوس